Wstęp

Okres ciąży to intensywny czas rozwoju płodu, ale także liczne zmiany zachodzące w ciele kobiety. Ciąża średnio trwa ok. 40 tygodni, czyli 9 miesięcy (12). Prawidłowe odżywianie kobiety w czasie ciąży ma istotne znaczenie dla rozwoju płodu, ale także wpływa na stan zdrowia dorosłego już człowieka. Wykazano wiele korelacji niedostatecznej podaży składników pokarmowych z rozwojem chorób cywilizacyjnych. Wzrost podstawowej przemiany materii wiąże się ze zwiększeniem zapotrzebowania na poszczególne makroskładniki, witaminy oraz związki mineralne (11). W czasie ciąży można wyróżnić 3 trymestry. Pierwszy z nich trwa do końca 12 tygodnia i decyduje o życiu zarodka, ponieważ jest on wtedy szczególnie wrażliwy na wszelkie szkodliwe czynniki (4,14,20). Pierwszy miesiąc życia zarodka jest niezwykle ważny w zapewnieniu odpowiedniej podaży kwasu foliowego, ponieważ jego niedobór przyczynia się do zaburzenia rozwoju ośrodkowego układu nerwowego. Cewa nerwowa kształtuje się w ciągu pierwszych 28 dni od zapłodnienia, a jej dysfunkcje mogą powodować rozszczep kręgosłupa, paraliż nóg, wodogłowie, deformacje czaski np. bezmózgowie. Z uwagi na to, że często w tym okresie kobieta może być nieświadoma rozwijającego się w niej życia, zaleca się suplementację witaminą B9 przynajmniej miesiąc przed planowaną ciążą. Jednocześnie pewne związki są szczególnie ważne w okresie ciąży, ale ich nadmiar jest również niebezpieczny. Takim przykładem jest witamina A, która w ilościach znacznie przekraczających normę ma działanie teratogenne (5).

Kwas foliowy

Głównym jego zadaniem jest zamknięcie prawidłowo rozwiniętej cewy nerwowej płodu, zapobiegając tym samym powstaniu zaburzeń w ośrodkowym układzie nerwowym. Niewystarczająca jego podaż przyczynia się do wystąpienie np. bezmózgowia czy rozszczepu kręgosłupa u noworodka (10). Witamina B9 jest również odpowiedzialna za syntezę kwasów nukleinowych, czyli ma istotne znaczenie w procesach formowania się płodu. Bierze udział w krwiotwórczych procesach matki i płodu. Niedobór warunkuje występowanie wad rozwojowych w obrębie układu nerwowego, a u kobiety niedokrwistość megaloblastyczną, która charakteryzuje się wolnym dojrzewaniem erytrocytów. Kiedy kwas foliowy nie jest dostarczany wraz z dietą, ardzo szybko dochodzi do wyczerpania zgromadzonych jego zapasów w organizmie kobiety, dlatego zaleca się suplementację od 6 tygodni przed planowanym poczęciem, aż do końca I trymestru. Optymalna dawka to 0,4 mg na dobę, natomiast w przypadku wystąpienia anemii megaloblastycznej bądź kobiet palących przed ciążą i otyłych zapotrzebowanie jest stosunkowo większe (6).

Witamina D

Jest odpowiedzialna między innymi za regulację wapniowo-fosforanową w osoczu, prawidłową mineralizację kości oraz funkcjonowanie układu immunologicznego. Ze względu na niemożność pokrycia zapotrzebowania z syntezy skórnej, a także z samej diety, zalecana jest suplementacja witaminą D3 kobietom w ciąży, ale także ją planującym w ilości 2000IU dziennie (6). Według badań Hollis i in. (2011) można wnioskować, że górny poziom witaminy D wynoszący 4000IU nie prowadzi do wystąpienia hiperwitaminozy. Doświadczenie obejmowało rozpoczęcie suplementacji witaminy D w tej dawce po 12 tygodniu ciąży. Nie odnotowano negatywnych skutków w przebiegu ciąży, a nawet zauważono wyższy poziom tego związku we krwi dziecka po porodzie, co jest bardzo korzystne. Zakłada się, że toksyczność witaminy D objawia się hiperkalcemią i hiperkalciurią, ale nie zaobserwowano tego zjawiska w wymienionym badaniu (2). Witamina D jest ważnym elementem całodziennej diety, ponieważ jej niedobór odnotowano u kobiet z ryzykiem wystąpienia stanu przedrzucawkowego. Wiązało się to również z utrudnionym porodem i potrzebą przeprowadzenia porodu za pomocą cesarskiego cięcia. Istnieją doniesienia o związku z występowaniem cukrzycy ciążowej i niedoborem witaminy D, jednak w badaniu Palacios i in. (2016) nie zauważono takiej zależności. Niektóre badania wskazują, że odpowiednie ilości witaminy D przyczyniają się do zmniejszenia ryzyka wystąpienia porodu przedwczesnego (13).

Witamina B6

Pirydoksyna jest niezbędna w syntezie hemu oraz do wykorzystania żelaza w procesie erytropoezy. Badania Hisano i in. (2010) wskazują, że na rozwój niedokrwistości u kobiet ciężarnych, oprócz żelaza i witaminy B12, ma także wpływ witamina B6. Wyniki kobiet z anemią znacznie się poprawiły po zastosowaniu suplementacji witaminą B6. Odnotowano, że w przypadku niskiego stężenia żelaza we krwi, również zmniejszona jest ilość pirydoksyny. Taką zależność zauważono u kobiet w III trymestrze. Wskazuje to na zwiększone zapotrzebowanie na te substancje w ostatnim etapie ciąży, ponieważ wzrosło ich gromadzenie przez płód. Dodatkowo, określenie niedoboru witaminy B6 jest możliwe poprzez zbadanie stężenia całkowitego białka w surowicy. Jego niski poziom wskazuje na niedostateczną ilość pirydoksyny. Suplementacja witaminą B6 jest uzasadniona w przypadku ciężarnej cierpiącej na anemię (13).

Witamina B12

Jest koenzymem dla dwóch enzymów. Pierwszy z nich wpływa na syntezę metioniny, a drugi na utlenianie cholesterolu, kwasów tłuszczonych i katabolizm izoleucyny (3). Podczas ciąży stężenie witaminy B12 naturalnie się obniża. Odnotowano przypadki wady cewy nerwowej, a także zaburzoną mielinizację u noworodków matek z niedoborem tej witaminy. W Indiach badania wykazały, że przy wysokim stężeniu kwasu foliowego, a nadal niskim witaminy B12 w czasie ciąży, 6-letnie dzieci cierpiały na insulinooporność oraz charakteryzowały się większym ryzykiem wystąpienia otyłości. Przy prawidłowo zbilansowanej diecie, suplementacja nie jest potrzebna (1).

Żelazo

Niedobór żelaza prowadzi do niedokrwistości, co objawia się częstszym i szybszym zmęczeniem, zwłaszcza przy wysiłku fizycznym. Może prowadzić do porodu przedwczesnego. Kobietom cierpiącym na anemię przed ciążą zaleca się suplementację przed planowanym poczęciem, a następnie dopiero po ósmym tygodniu, ze względu na zwiększone ryzyko powstawania wad ośrodkowego układu nerwowego w wyniku nadmiernego stężenia żelaza. Zapotrzebowanie kobiety ciężarnej wynosi 26-27 mg i jest zdecydowanie większe niż przed ciążą (18mg) (6).

Jod

Hormony tarczycy pełnią ważną rolę w organizmie. Są odpowiedzialne m.in. za poprawny rozwój i pracę mózgu, serca, nerek, mięśni, koordynują syntezę białek, lipolizę i procesy dojrzewania komórek. Dla produkcji tych hormonów istotny jest jod (3). Dzienne zapotrzebowanie na ten pierwiastek wzrasta nawet do 200mg już w I trymestrze ciąży. Obniżona jego podaż w diecie może doprowadzić do tworzenia się wola tarczycowego u kobiety oraz zaburzenia rozwoju umysłowego dziecka. Całkowity niedobór wpływa na występowanie niedosłuchu czy głuchoty u niemowląt oraz na zaburzenia układu nerwowego (6). Duże ilości jodu występują głównie w rybach morskich, ale przez zwiększone spożycie mleka i produktów mlecznych mogą one stanowić dobre jego źródło. Badania wskazują, że ta grupa żywności stanowi istotny element diety ciężarnych. Im więcej ich w codziennym jadłospisie, tym więcej jodu dostarczają organizmowi. Obliczono, że średnia ilość produktów mlecznych, jaką spożywały kobiety w badanej grupie zapewniała 14,79% dziennego zapotrzebowania na ten pierwiastek. Kobiety często sięgały po sery podpuszczkowe, sery typu wiejskiego, a następnie mleko i produkty fermentowane. Dla kontrastu spożycie ryb morskich w tej samej grupie stanowiło 4% zalecanego dziennego spożycia jodu (9).

Magnez

Zadaniem magnezu jest rozkurcz mięśni gładkich i poprzecznie prążkowanych, co za tym idzie rozszerzenie naczyń krwionośnych i zmniejszenie ciśnienia krwi. Odpowiada również za odpowiednią mineralizację kości. Jego niedobry wpływają na występowanie skurczów mięśni, nadciśnienia tętniczego oraz nadmierną przepuszczalność dla jonów sodowych i wapniowych, doprowadzając do wzrostu ich stężenia we wnętrzu komórki. Suplementacja jest wskazana w przypadku występowania niedoborów wynikających z ubogiej w ten składnik diety. Zalecana dawka mieści się w przedziale między 200 a 1000mg na dobę (6). Korzyścią dla płodu wynikającą z dostarczania prawidłowych ilości magnezu jest ochrona centralnego układu nerwowego. Dożylne przyjmowanie preparatów magnezu w dużych dawkach przez kobiety zagrożone wystąpieniem napadów padaczkowych może powodować wzrost jego stężenia u płodu. Jest to spowodowane swobodnym przechodzeniem tego składnika przez łożysko. Hipermagnezemia może przyczyniać się do zmniejszonej sprawności odruchu ssania i depresji oddechowej. Nie istnieją doniesienia stwierdzające, że przyjmowanie zalecanych dawek w formie doustnej przyczynia się do wystąpienia zaburzeń rozwojowych płodu (7). 

Cynk

To pierwiastek śladowy, pełniący istotną rolę w utrzymaniu ciąży poprzez uczestnictwo w wielu reakcjach enzymatycznych. Niedostateczna podaż cynku może przyczyniać się do wystąpienia wad rozwojowych układu nerwowego, opóźnienia rozwoju psychomotorycznego, a także ograniczonej odporności noworodka. Badania wskazują, że niedobór tego pierwiastka zwiększa ryzyko porodu przedwczesnego, jak i powikłań skorelowanych z samym porodem. Przyczyną niskiej masy urodzeniowej płodu może być zahamowanie wzrostu, wynikające z braku odpowiednich ilości cynku do właściwego kształtowania się układu kostnego (8).

Wapń

W szkielecie kobiety występują rezerwy wapnia, które są wykorzystywane przez płód do prawidłowego rozwoju kośćca. Według najnowszych norm żywienia, nie ma zwiększonego zapotrzebowania na ten pierwiastek u dojrzałych kobiet spodziewających się dziecka, uwzględniając, że zalecane ilości (1000mg) były dostarczane jeszcze przed ciążą i są nadal w czasie jej trwania. Inna sytuacja występuje u kobiet poniżej 19. roku życia, których organizm sam jeszcze się rozwija. W takim przypadku w czasie ciąży należy zwiększyć podaż wapnia nawet o 300mg dziennie (3).

Podsumowanie

Prawidłowo zbilansowana dieta jest istotna w żywieniu kobiet w ciąży. Poprzez właściwą podaż makroskładników, witamin i składników mineralnych, możliwy jest odpowiedni rozwój płodu, a także zdrowe funkcjonowanie organizmu matki. Zwiększone zapotrzebowanie na witaminy i składniki mineralne sprawiają, że kobieta ciężarna powinna przykładać większą uwagę do codziennego jadłospisu. Brak pokrycia niezbędnych ich ilości mogą powodować wady rozwojowe płodu, zaburzenia w  funkcjonowania różnych narządów, problemy ze szkieletem dziecka czy choroby w życiu dorosłym. 

Wnioski

1.  W czasie ciąży występuje zwiększone zapotrzebowanie na witaminy i składniki mineralne.
2.  Prawidłowo zbilansowana dieta umożliwia prawidłowy rozwój płodu oraz właściwy przebieg ciąży.
3. Niedobór podstawowych witamin i składników mineralnych przyczynia się do zaburzeń rozwoju płodu.

Literatura:  

Tematyka publikacji

• artykuł
• informację o wydarzeniu

Kanały RSS

• kanał czytelnia,
• kanał kalendarium