Wstęp

Od dawna wiadomo, że odżywianie jest podstawą życia każdego człowieka, a spożyty pokarm stanowi źródło energii oraz składników potrzebnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Pokarm, który spożywamy najczęściej kojarzony jest z korzystnymi właściwościami, jednak nie u wszystkich ludzi działa identycznie. Może wywołać niepożądane reakcje organizmu m.in. alergię oraz nietolerancję pokarmową.

W obecnych czasach zjawiska te stanowią poważny problem zdrowotny i epidemiologiczny zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży, ale także u osób dorosłych. Szybkie tempo życia, stres, wysoko przetworzona żywność to główne czynniki wywołujące te reakcje. Najczęstszymi składnikami wywołującymi niepożądane reakcje są: białko mleka krowiego, cukier mleczny oraz gluten. Podłoże tych reakcji może być różne. Podczas stosowania diety eliminacyjnej należy ściśle przestrzegać obowiązujących zasad, gdyż nieprawidłowo zbilansowana dieta może powodować niedobory składników odżywczych. Ważne jest oszacowanie niedoborów składników mineralnych i witamin występujących w diecie. Stąd celowa wydaje się analiza wybranej diety eliminacyjnej na przykładzie diety bezlaktozowej, dla osoby z nietolerancją laktozy. 

Diety eliminacyjne, definicja, rodzaje

Podłoże nadwrażliwości pokarmowych

Nadwrażliwość pokarmowa jest częstym problemem spotykanym na całym świecie. Statystyki pokazują stały wzrost liczby zachorowań na to zjawisko przez ostatnie kilkadziesiąt lat. Badania ankietowe ukazują, że aż 30% społeczeństwa miewa różne dolegliwości po spożyciu pokarmu [2]. 

Częstość występowania niepożądanych reakcji organizmu zależy od czynników genetycznych, żywienia danej populacji, wieku, miejsca zamieszkania, a także innych czynników [1].

Nadwrażliwość pokarmowa definiowana jest jako nieprawidłowa reakcja organizmu, występująca po spożyciu pokarmów tolerowanych przez zdrowych ludzi [3]. Wzrost nadwrażliwości pokarmowej następuje na skutek stosowania różnorodnych jadłospisów, a także spożywania pokarmów zawierających substancje dodatkowe [4]. Europejska Akademia Alergologii i Immunologii Klinicznej dokonała podziału tych reakcji na toksyczne i nietoksyczne. Reakcje toksyczne związane są z występowaniem jednakowych objawów u każdej osoby narażonej na kontakt z zanieczyszczoną żywnością. Reakcje nietoksyczne dotyczą osób, które  inaczej reagują na wybraną żywność.

Wśród reakcji nietoksycznych wyróżniamy reakcje o podłożu nieimmunologicznym – nietolerancje pokarmowe oraz immunologicznym – alergie pokarmowe [1].

Nietolerancja pokarmowa jest reakcją niealergiczną występującą po spożyciu określonego pokarmu, związaną z ustrojem organizmu [3].

Istnieje kilka rodzajów nietolerancji pokarmowych m.in. enzymatyczne, farmakologiczne lub idiopatyczne. 

Nietolerancje enzymatyczne warunkowane są niedoborem odpowiednich enzymów np. laktazy, galaktazy, fruktazy. Przyczyną nietolerancji farmakologicznych jest zawartość określonych związków w żywności, do których należą m.in. histamina, tyramina, serotonina.

Nietolerancje idiopatyczne czyli spowodowane są spożyciem pokarmów zawierających np. barwniki, przeciwutleniacze, konserwanty [5].

Wśród nietolerancji pokarmowych wyróżniamy też takie, które powodują choroby o podłożu genetycznym. Jedną z nich jest celiakia - choroba trzewna związana z wrodzoną nietolerancją glutenu. Drugą zaś jest nietolerancja laktozy, która jest wynikiem wrodzonego niedoboru enzymu - laktazy [4].

Inną niepożądaną reakcją organizmu jest alergia pokarmowa czyli reakcja immunologiczna na spożyty pokarm spowodowana zwiększoną produkcją przeciwciał klasy IgE [3].

 Alergie pokarmowe można podzielić na:

•  IgE-niezależne 
•  IgE-zależne 

Reakcje IgE-niezależne (inaczej opóźnione) - biorą w nich udział przeciwciała lub komórki kwasochłonne, a także limfocyty T.

Reakcje IgE-zależne są to reakcje natychmiastowe w zależności od spożywanego pokarmu mogą wywołać objawy skórne, zaburzenia układu pokarmowego, a także zaburzenia układu oddechowego [6]. 

Według Pagłana i Bartuzi [3] to czynniki genetyczne i środowiskowe wpływają na występowanie alergii pokarmowych. Wśród czynników genetycznych wyróżniamy mutacje genu kodującego spowodowane białkiem filagryną, pełniącą istotną funkcję w funkcjonowaniu nabłonka oraz skóry.

Do czynników środowiskowych zaliczamy wiek matki karmiącej, ekspozycję na dym tytoniowy, zanieczyszczenia środowiska, a także porę roku urodzenia dziecka. Prawdopodobieństwo wystąpienia alergii pokarmowej wzrasta wraz z pojawieniem się w rodzinie chorego takich reakcji. W przypadku kiedy alergia pokarmowa występuje u ojca, rodzeństwa lub matki dziecka, ryzyko zachorowania wynosi 10-15% , a kiedy występuje u obojga rodziców - nawet 50% [12].

Alergie pokarmowe powodują alergeny, które traktowane są przez organizm jak substancje „obce”. Alergenami mogą być substancje białkowe zwierzęce i roślinne, roztocza kurzu domowego, substancje odzwierzęce, jady owadów, pyłki roślin, pleśnie oraz dodatki do żywności [Jarosz, 2004]. U dzieci najmłodszych głównym alergenem odpowiedzialnym za reakcje alergiczne jest białko mleka krowiego, natomiast u osobników dorosłych owoce morza i orzechy [5].

W drugiej połowie XX wieku Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa oraz Światowa Organizacja Zdrowia stworzyła grupę ośmiu produktów spożywczych odpowiedzialnych za reakcje alergiczne [9].

Do tej grupy należą następujące produkty:

• białko mleka krowiego
• białko jaja kurzego
• białko ryb
• soja
• orzechy
• pszenica
• orzeszki ziemne
• skorupiaki

Ogólne zasady diet eliminacyjnych

W przypadku żywienia dzieci z nadwrażliwością pokarmową w medycynie zaleca się stosowanie diety rotacyjnej i eliminacyjnej [7].

Częściej spotykaną dietą w leczeniu dietetycznym jest dieta eliminacyjna [9]. Dieta ta polega na okresowym lub całkowitym wykluczeniu z jadłospisu szkodliwych produktów dla zdrowia i zastąpieniu ich innymi o równoważnych wartościach odżywczych. Dieta eliminacyjna często bywa restrykcyjna, dlatego ważne jest dostarczanie wszystkich niezbędnych składników pokarmowych w celu uniknięcia niedoborów [12]. Bezpodstawne jest stosowanie diety eliminacyjnej w przypadku osób, u których stwierdzono alergię na spożywany już produkt, podczas gdy nie jest ona przyczyną występujących objawów klinicznych. Skutkiem tego może być utrata obecnej tolerancji organizmu chorego [1].

Dieta eliminacyjna realizowana jest według trzech głównych zasad do których należy: 

1. Indywidualne układanie diety pacjentowi na podstawie:
   
   • wywiadu 
   • wyników badań 
   • wieku pacjenta 
2. Ustalanie właściwego okresu jej trwania
3. Czasowe nadzorowanie przebiegu kuracji:
   • efektywność diety
   • błędy popełniane przez pacjenta 
   • konieczność zmiany diety 
   • konieczność zastosowania leczenia farmakologicznego 

Konsekwentne przestrzeganie tych zasad powinno doprowadzić do złagodzenia lub całkowitego ustąpienia dolegliwości [6].

Dieta rotacyjna jest mniej rozpowszechniona niż eliminacyjna, zalecana jest osobom, u których występuje nadwrażliwość na wiele pokarmów, a jej przyczyny nie są do końca znane. Istotą tej diety jest cykliczne przyjmowanie tolerowanych produktów z określonych grup i wymienianie na inne oraz wyeliminowanie szkodliwych produktów. Żywienie tego typu odciąża organizm z napływu alergenów z jednej rodziny, redukuje ryzyko wystąpienia niepożądanych reakcji na produkty, które chory wcześniej akceptował  [2]. 

Rodzaje diet eliminacyjnych

Wśród diet eliminacyjnych wyróżniamy :

• bezglutenową
• bezlaktozową
• bezmleczną
• bezjajeczną

Istotą diety bezglutenowej stosowanej w nietolerancji glutenu jest wyłączenie z diety wszystkich produktów go zawierających. Ważne jest odpowiednie zbilansowanie diety w celu dostarczenia organizmowi wszystkich niezbędnych składników pokarmowych makro- i mikroelementów, a także witamin [11]. 

Dieta bezlaktozowa stosowana nietolerancji laktozy, polega na wykluczeniu z diety produktów zawierających ten cukier. Ustalając dietę należy zadbać o odpowiedni dobór produktów zastępczych tak, aby miały podobną wartość odżywczą [10]. Dieta bezmleczna stosowana w alergii na białko mleka krowiego opiera się na usunięciu z jadłospisu mleka, przetworów mlecznych i zastąpienia tych produktów mieszankami mlekozastępczymi [8].

Podsumowanie

Dieta bezlaktozowa polega na całkowitym lub częściowym wyeliminowaniu z jadłospisu mleka i jego przetworów, co wiąże się ze zmianami żywienia oraz nawyków. Osoby z pierwotnym i nabytym niedoborem laktazy mogą spożywać produkty mleczne poddane procesowi fermentacji (np. kwaśna śmietana, kefir, maślanka). Dieta ta stosowana jest w nietolerancji laktozy, ale także w alergii na białko mleka krowiego, a także u osób z chorobami i stanami zapalnymi jelit np. może towarzyszyć celiakii. Wprowadzenie diety bezlaktozowej, tym samym wyeliminowanie z diety laktozy, może spowodować ustąpienie dolegliwości żołądkowo – jelitowych oraz innych objawów towarzyszących.

Literatura:  

Tematyka publikacji

• artykuł
• informację o wydarzeniu

Kanały RSS

• kanał czytelnia,
• kanał kalendarium