1. PCOS – zarys choroby oraz jej występowanie

Zespół policystycznych jajników należy do najczęstszych zaburzeń o podłożu endokrynologicznym. Jego częstość występowania szacuje się u około 10-15% kobiet w wieku rozrodczym [7]. PCOS stanowi w około 73% przyczynę braku owulacji i niepłodności, a w 85% hirsutyzmu oraz epizodów wczesnych poronień. Stałą cechą charakteryzującą PCOS jest zahamowanie rozwoju pęcherzyka jajnikowego w fazie pęcherzyka antralnego. W wyniku braku selekcji pęcherzyka dominującego w gonadzie powstaje duża liczba pęcherzyków antralnych, w których komórki osłonki pęcherzyka tzw. tekalne produkują w znacznej ilości androgeny [13]. 

2. Kryteria diagnostyczne PCOS

Obecność PCOS stwierdza się na podstawie kryteriów The Androgen Excess and PCOS Society (AES) z 2006 roku lub Kryteriów Rotterdamskich opracowanych w 2003 roku. Do elementów diagnostycznych wskazujących na wystąpienie schorzenia zalicza się: biochemiczny lub kliniczny hiperandrogenizm, dysfunkcje jajników wiążące się z oligoowulacją lub całkowitym brakiem owulacji oraz stwierdzenie w badaniu ultrasonograficznym obrazu policystycznych jajników tj. co najmniej 12 pęcherzyków Graffa, których średnica wynosi 2 - 9 mm i/lub zwiększenie objętości jajników powyżej 10 ml. Schorzenie rozpoznaje się przy spełnieniu co najmniej dwóch kryteriów [3]. 

3. Czynniki wpływające na rozwój PCOS

Zespół policystycznych jajników jest chorobą heterogenną. Do czynników pierwotnych mających wpływ na rozwój schorzenia zalicza się nadmierną syntezę progesteronu oraz androgenów w wyniku zaburzenia steroidogenezy w komórkach osłonki pęcherzyków jajnikowych [13]. W wystąpieniu choroby istotną rolę odgrywa także podłoże genetyczne. Badania wykazują rodzinne obciążenie chorobą – około połowa sióstr kobiet cierpiących na PCOS wykazuje podwyższony poziom androgenów, a 50% z nich spełnia dodatkowo kryteria stwierdzające wystąpienie tej endokrynopatii [6]. Rozwój choroby może być także uwarunkowany czynnikami środowiskowymi m.in.: dietą o wysokiej zawartości węglowodanów, niskim poziomem aktywności fizycznej, przewlekłym stresem, wzmożoną ekspozycją na ksenoestrogeny [4].  

4. Objawy kliniczne związane z PCOS

Obraz kliniczny zespołu policystycznych jajników w istotnym stopniu zależy od nadmiaru androgenów oraz zaburzeń metabolicznych. Nasilona synteza androgenów przejawia się w formie hirsutyzmu, trądziku bądź też rozwojem cech fizycznych typowych dla płci męskiej tj. łysienie plackowate, zmiana sylwetki ciała, obniżenie barwy głosu [6, 13]. U 15 - 19% kobiet cierpiących na zespół wielotorbielowatych jajników stwierdza się nadwagę, a w przypadku 30-75% pacjentek występuje otyłość, głównie brzuszna [7]. W PCOS obserwuje się także zaburzenia hormonalne m.in. prolaktyny, hormonu wzrostu, estrogenów, progesteronu. Widoczny jest także nieprawidłowy stosunek stężeń (powyżej wartości 2) hormonu luteinizującego – LH oraz hormonu folikulotropowego – FSH. Dodatkowo u około 30% kobiet borykających się z zespołem wielotorbielowatych jajników występuje hiperprolaktynemia oraz nadczynność nadnerczy [13]. U około 90% pacjentek z PCOS stwierdza się zaburzenia cyklu menstruacyjnego w postaci wydłużonych odstępów wynoszących powyżej 35 dni pomiędzy krwawieniami lub wtórny brak miesiączki. W przebiegu PCOS mogą pojawić się również nietypowe symptomy, jak np.: wahania nastrojów, zaburzenia łaknienia, problemy ze snem, spadek libido oraz chroniczne zmęczenie [6]. 

5. PCOS a ryzyko wystąpienia chorób

Występowanie zespołu wielotorbielowatych jajników związane jest często z dysfunkcjami metabolicznymi, które w długotrwałej perspektywie mogą doprowadzić do rozwoju wielu chorób. Badania wykazują, że ryzyko wystąpienia cukrzycy typu II u kobiet cierpiących na PCOS jest od 3-7-krotnie razy wyższe w porównaniu do zdrowej populacji kobiet. Współistniejące stosunkowo często z PCOS zaburzenia gospodarki lipidowej organizmu oraz otyłość zwiększają 3-krotnie rozwój chorób układu krążenia. Zaburzenia odnoszące się do układu sercowo – naczyniowego szczególnie związane są ze zwiększoną predyspozycją do nadkrzepliwości, dysfunkcją śródbłonka oraz zwapnieniami w obrębie tętnic wieńcowych. Zespół policystycznych jajników wiąże się również z 2,7 razy wyższym ryzykiem wystąpienia raka endometrium [5, 13, 15]. Ponadto współtowarzysząca często PCOS otyłość, w której dochodzi do nadmiernej syntezy w adipocytach cytokin prozapalnych odgrywa istotną rolę w patogenezie następujących chorób tj. niealkoholowego stłuszczenia wątroby, reumatoidalnego zapalenia stawów, choroby Leśniowskiego – Crohna, zapalenia trzustki [5].

6. Zaburzenia mikrobiomu a PCOS

Mikrobiom organizmu odgrywa istotną rolę w zachowaniu homeostazy ustroju, jak również odpowiada za prawidłową pracę jelit. Badania wykazują zależność pomiędzy nieprawidłowym działaniem mikrobioty jelitowej, a rozwojem zaburzeń w obrębie układu płciowego [4]. W badaniu Chu i wsp. (2020) zaobserwowano u kobiet cierpiących na PCOS zmiany w składzie mikrobioty jelitowej charakteryzujące się spadkiem populacji bakterii Faecalibacterium prausnitzii, która jest głównym producentem kwasu masłowego będącego źródłem energii dla komórek nabłonka jelitowego, a także znaczne zwiększenie ilości potencjalnych bakterii patogennych m.in. Bacteroides fragilis, Shigella, szczepów Escherichia oraz Parabacteroides merdae w porównaniu do grupy kontrolnej, którą stanowiły zdrowe kobiety [2]. Natomiast w badaniu Liu i wsp. (2017) zaobserwowano dodatnią zależność pomiędzy zwiększoną ilością bakterii Bacteroides, Streptococcus, Escherichia oraz Shigella, a wskaźnikiem masy ciała oraz stężeniem testosteronu u kobiet cierpiących na PCOS [8].

7. Zalecenia żywieniowe w PCOS

Modyfikacja stylu życia powinna stanowić jeden z pierwszych etapów w postępowaniu terapeutycznym w odniesieniu do kobiet cierpiących na zespół wielotorbielowatych jajników. Odpowiednio zbilansowana dieta przyczynia się do poprawy parametrów gospodarki węglowodanowej oraz lipidowej organizmu, redukcji masy ciała, a tym samym zmniejszenia oporności tkanek na działanie insuliny. Dodatkowo odpowiedni sposób żywienia kobiet z PCOS wpłynie na spadek stężenia całkowitego, bioaktywnego i wolnego testosteronu oraz podwyższenie stężenia globulin wiążących hormony płciowe w surowicy krwi [14]. W przypadku pacjentek z nadwagą oraz otyłością zaleca się wprowadzenie diety niskokalorycznej, która wpłynie również na poprawę wrażliwości tkanek na działanie insuliny. Badania dowodzą, że spadek masy ciała o 5% wykazuje korzystny wpływ na gospodarkę hormonalną organizmu, a obniżenie masy ciała o 15% prowadzi do regulacji cykli miesiączkowych u kobiet z PCOS. W celu znormalizowania gospodarki lipidowej dieta powinna charakteryzować się kontrolowaną zawartością tłuszczu poprzez ograniczenie tłuszczu pochodzenia zwierzęcego, żywności zasobnej w cholesterol i wysokoprzetworzonej. Dodatkowo warto wprowadzić odpowiednią podaż włókna pokarmowego w ilości około 30 – 40 g na dobę oraz tłuszczów roślinnych, które przyczyniają się do obniżenia stężenia cholesterolu całkowitego w surowicy krwi. Kolejnym istotnym aspektem w leczeniu żywieniowym kobiet borykających się z zespołem policystycznych jajników jest kontrola stężenia glukozy oraz zmniejszenie insulinooporności poprzez bazowanie na produktach o niskim indeksie glikemicznym. Podstawę w planowanych posiłkach dla kobiet z PCOS powinny stanowić pełnoziarniste produkty zbożowe. Natomiast należy unikać produktów bogatych w węglowodany łatwo przyswajalne. W diecie pacjentek z PCOS powinno się również zwrócić uwagę na właściwą podaż białka stanowiącą 21-35% kaloryczności diety. Istotną rolę w diecie odgrywa białko pochodzenia roślinnego, które przyczynia się do spadku stężenia insulinopochodnego czynnika wzrostu (IGF-1). Natomiast częste spożycie białka zwierzęcego w postaci czerwonego i białego mięsa może wpłynąć na zaburzenia owulacji [4, 5, 6]. Dieta redukcyjna charakteryzująca się zwiększoną podażą białka oraz wprowadzeniem produktów o niskim indeksie glikemicznym wpływa zarówno na zwiększenie wrażliwości tkanek na działanie insuliny, jak i spadek stężenia białka C-reaktywnego [6]. Do produktów zalecanych w żywieniu pacjentek z PCOS zalicza się m.in. mleko i przetwory mleczne, oleje roślinne i oliwę z oliwek, nasiona roślin strączkowych, surowe warzywa, chude gatunki mięs, ryby oraz produkty o niskim indeksie glikemicznym np. ciemne pieczywo, makarony razowe, owoce jagodowe [4].

8. Suplementacja łagodząca przebieg PCOS

W leczeniu kobiet cierpiących na PCOS istotnym elementem w aspekcie dietetycznym jest wprowadzenie odpowiednio zaplanowanej suplementacji, która pozwoli złagodzić objawy, a tym samym wpłynie na poprawę funkcjonowania organizmu [4]. 

8.1 Witamina B6 i B12

Witamina B6 odgrywa kluczową rolę w zachowaniu właściwego poziomu progesteronu w surowicy krwi. Odpowiednia podaż witaminy B6 wpływa na zmniejszenie ryzyka poronień oraz wzrost szans na poczęcie dziecka. Bogatym źródłem pirydoksyny są m.in.: szpinak, drób, orzechy włoskie, nabiał, awokado, banany, ryby [4]. Natomiast witamina B12 odgrywa istotną rolę w regulacji cykli owulacyjnych oraz w implantacji zarodka. W diecie głównym źródłem kobalaminy są np. jaja, białe mięso oraz ryby [6]. 

8.2  Genisteina

Wprowadzenie produktów sojowych może przyczynić się do zmniejszenia powikłań sercowo - naczyniowych oraz dysfunkcji metabolicznych występujących u kobiet cierpiących na PCOS w wyniku korzystnego działania na gospodarkę hormonalną oraz lipidową organizmu. Dieta bogata w fitoestrogeny sojowe przyczynia się do spadku stężenia cholesterolu całkowitego, frakcji LDL, trójglicerydów oraz obniżenia wskaźnika LDL-HDL [6]. 

8.3 Mio-inozytol 

Stosowanie mio-inozytolu przeciwdziała zaburzeniom hormonalnym w przypadku kobiet cierpiących na zespół wielotorbielowatych jajników. W badaniu prowadzonym przez Minozzi i wsp. (2008) wykazano, że po 6-miesięcznym stosowaniu mio-inozytolu nastąpił spadek stężenia androgenów, FSH oraz LH natomiast nastąpił wzrost estradiolu. Ponadto po terapii mio-inozytolem zaobserwowano również zmniejszenie insulinooporności oraz hirsutyzmu [9]. W kolejnym badaniu Papaleo i in. (2007) odnotowano, że 6 - miesięczna kuracja mio-inozytolem w połączeniu z kwasem foliowym w dawce wynoszącej 2 mg podawanej dwukrotnie w ciągu dnia wpływa na przywrócenie spontanicznej aktywności jajników, a tym samym płodności u kobiet z PCOS [12]. 

8.4 N-acetylocysteina (NAC)

Zastosowanie N-acetylocysteiny prowadzi do zwiększenia dostępności glutationu, pełniącego rolę wewnątrzkomórkowego przeciwutleniacza w organizmie. NAC jest mniej toksyczna, słabiej podatna na procesy oksydacyjne oraz wykazuje lepszą rozpuszczalność w wodzie w porównaniu do cysteiny. Suplementacja N-acetylocysteiną wykazuje wiele pozytywnych efektów w odniesieniu do leczenia PCOS. Zastosowanie NAC na poziomie 1,2 g/dobę wpływa na zwiększenie epizodów cyklów owulacyjnych w 87% oraz ciąż w 77%. Suplementacja w postaci NAC wpływa na ekspresję genów odpowiedzialnych za przebieg folikulogenezy oraz oogenezy. Ponadto badania dowodzą, że zastosowanie N-acetylocysteiny w dawce 1,6 g/dobę w ciągu 6 tygodni przyczynia się do zmniejszenia oporności tkanek na działanie insuliny u pacjentek z PCOS. NAC przeciwdziała wystąpieniu obwodowej insulinooporności spowodowanej wzrostem stężenia wolnych kwasów tłuszczowych we krwi [1]. 

8.5 Kwasy omega-3 

Przeprowadzone badania wykazują, że kwasy EPA oraz DHA są szczególnie ważnym składnikiem pokarmowym w diecie pacjentek z PCOS. Wpływają one na łagodzenie stanów zapalnych oraz obniżenie stężenia wolnego testosteronu i hormonu luteinizującego – LH [11].

8.6 Melatonina

Melatonina jest głównym hormonem szyszynki, który bierze udział w regulacji rytmu dobowego. U pacjentek z PCOS obserwuje się obniżenie poziomu melatoniny w płynie pęcherzykowym. Receptory melatoniny, które są obecne w jajnikach oraz płynie śródmiąższowym wpływają na regulację sekrecji steroidów płciowych w różnych fazach dojrzewania pęcherzyków jajnikowych. Wprowadzenie melatoniny do leczenia zespołu wielotorbielowatych jajników wykazuje działanie ochronne w odniesieniu do zaburzeń rozrodczych oraz metabolicznych. Podawanie melatoniny kobietom cierpiącym na PCOS w znacznym stopniu przyczynia się do redukcji masy ciała, obniżenia zawartości tłuszczu w obrębie jamy brzusznej. Melatonina obniża także stres oksydacyjny, poprawia jakość oocytów i zarodków, zwiększa ilość dojrzałych oocytów oraz wpływa na osłabienie stanu zapalnego, który odgrywa kluczową rolę w rozwoju insulinooporności [10].

9. Podsumowanie

Odpowiednio zbilansowana dieta pod względem makroskładników, jak również witamin oraz składników mineralnych ma kluczowe znaczenie w strategii leczenia kobiet cierpiących na zespół policystycznych jajników. Ponadto wprowadzenie dodatkowej suplementacji określonych preparatów dostosowanych do indywidualnych cech pacjentki m.in. wieku, masy ciała, stanu prokreacji, stosowanych leków przyczyni się do złagodzenia przebiegu endokrynopatii, w tym zmniejszenia objawów klinicznych. 

Literatura:  

Tematyka publikacji

• artykuł
• informację o wydarzeniu

Kanały RSS

• kanał czytelnia,
• kanał kalendarium