Definicja niepłodności

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) niepłodność definiowana jest jako niemożność zajścia w ciążę pomimo regularnego współżycia płciowego (3-4 razy w tygodniu), trwającego powyżej 12 miesięcy, bez stosowania jakichkolwiek środków zapobiegawczych. Czas systematycznego leczenia niepłodności u kobiet może trwać od 0,5-15 lat, a w przypadku mężczyzn 0,5-12 lat [11].   

Epidemiologia niepłodności

W ujęciu światowym trudności z prokreacją dotyczą około 60-80 mln par. Natomiast w Polsce według Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, co roku odnotowuje się 1,5 mln par (20% społeczeństwa w wieku reprodukcyjnym), które zmagają się z problemem niepłodności [9, 14]. 

Etiologia niepłodności

Etiologia niepłodności jest złożona. Prowadzenie niewłaściwego stylu życia, na który składa się nieprawidłowe odżywianie, stosowanie używek, brak codziennej aktywności fizycznej, nadmierny wysiłek fizyczny oraz psychiczny, a także ekspozycja na czynniki stresogenne stanowią podstawę zaburzeń hormonalnych u kobiet i mężczyzn [9]. Niepłodność żeńska związana jest z zaburzeniami wydzielania hormonów płciowych (obniżeniem sekrecji hormonu folikulotropowego (FSH), luteinizującego (LH) oraz progesteronu), których przejawem są zaburzenia owulacji, dysfunkcją jajników (m.in. zespół policystycznych jajników – PCOS) oraz nieprawidłowym funkcjonowaniem jajowodów lub macicy [13, 14]. Natomiast niepłodność męska związana jest z pogorszeniem parametrów jakości nasienia (zmniejszenie ruchliwości, liczebności oraz żywotności plemników) w wyniku działania stresu oksydacyjnego. [1, 14, 16].

Wpływ masy ciała na płodność

Nadmiar, jak i niedobór masy ciała może negatywnie wpływać na prokreację [6, 12]. Badania Chavarro i wsp. dowiodły, że wysokie wartości wskaźnika masy ciała (powyżej 25 kg/m2), jak również zbyt niska masa ciała (wskaźnik BMI poniżej 20 kg/m2) podwyższają ryzyko wystąpienia zaburzeń owulacji. Ponadto wyższe wartości wskaźnika BMI wpływają na zaburzenia wrażliwości komórek na insulinę, tym samym wpływając na proces jajeczkowania oraz płodność u kobiet [12]. Zmniejszenie masy ciała już o 5% w stosunku do masy wyjściowej sprzyja normalizacji cyklu miesiączkowego oraz przeciwdziała zaburzeniom owulacji [6]. Natomiast wysokie wartości wskaźnika BMI (powyżej 25 kg/m2) w przypadku mężczyzn związane są z pogorszeniem parametrów nasienia (spadkiem liczby plemników oraz zmianą ich morfologii), a także zmniejszeniem objętości ejakulatu [8]. Zwiększenie wartości BMI już o jedną jednostkę powoduje zmniejszenie wydzielania hormonu wzrostu, który odpowiada za prawidłową sekrecję oraz działanie hormonów płciowych odpowiadających za produkcję komórek jajowych oraz plemników [6].

Znaczenie makroskładników w niepłodności

Węglowodany

W codziennej diecie należy zadbać o właściwą ilość oraz rodzaj węglowodanów, które są podstawowym składnikiem energetycznym dla organizmu. Spożycie węglowodanów łatwo przyswajalnych o wysokim indeksie glikemicznym (IG) ma wpływ na wystąpienie zaburzeń owulacji oraz pogorszenie jakości nasienia [10, 14]. Głównymi źródłami węglowodanów w diecie powinny być produkty, z jak najmniej przetworzonego ziarna, zawierające wysokie zawartości błonnika pokarmowego, charakteryzujące się niskim IG (m.in. pełnoziarniste produkty zbożowe), a także warzywa, nasiona roślin strączkowych [7, 10]. Ponadto, w przypadku kobiet powyżej 32 roku życia zwiększenie podaży włókna pokarmowego o 10 g powoduje spadek ryzyka zaburzeń owulacji aż o 44% [7].

Białko

Badania opublikowane w American Journal of Obstetrics and Gynecology wykazały, że zwiększony udział białka pochodzenia roślinnego w diecie przeciwdziała niepłodności. Zastąpienie już 5% energii pochodzącej z białka zwierzęcego białkiem roślinnym może przyczynić się do zmniejszenia ryzyka wystąpienia niepłodności o 50%. Zbyt duża podaż białka zwierzęcego wraz ze spożywanymi posiłkami czerwonego mięsa oraz drobiu przyczynia się do wzrostu rozwoju niepłodności o 32% [10, 12]. 

Tłuszcze

Codzienny sposób żywienia powinien przede wszystkim dostarczać produktów bogatych w jedno- oraz wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Ich bogatym źródłem są m.in.: oliwa z oliwek, oleje roślinne (np. rzepakowy), orzechy [1]. Natomiast należy unikać produktów zawierających kwasy tłuszczowe nasycone (np. mięso, tłusty nabiał, olej kokosowy) oraz żywności wysoko przetworzonej obfitującej w kwasy tłuszczowe trans, zwiększających ryzyko wystąpienia niepłodności owulacyjnej [1, 5]. Wzrost o 2% spożycia produktów bogatych w kwasy tłuszczowe trans, a zmniejszenie podaży jednonienasyconych kwasów tłuszczowych dwukrotnie sprzyja wystąpieniu trudności z prokreacją [1]. Szczególną uwagę warto zwrócić na kwasy tłuszczowe omega-3, które przeciwdziałają trudnościom w poczęciu dziecka poprzesz regulację cyklów menstruacyjnych oraz gospodarki hormonalnej. Ich bogatym źródłem w diecie są tłuste ryby morskie (m.in. tuńczyk, makrela, łosoś) [10]. 

Składniki mineralne i witaminy a płodność

Cynk i selen

Zachowanie równowagi pomiędzy wytwarzaniem reaktywnych form tlenu, a ich neutralizacją poprzez działanie systemów antyoksydacyjnych w organizmie wspomaga szereg witamin i minerałów. Badania dowodzą, że odpowiednia podaż cynku oraz selenu wraz z dietą przeciwdziała stresowi oksydacyjnemu, tym samym sprzyjając płodności [2, 3]. Cynk warunkuje prawidłowy przebieg procesu owulacji oraz cyklu menstruacyjnego, a także sekrecję hormonów tj. androgenów, estrogenów i progesteronu [4]. Selen wpływa na prawidłowe funkcjonowanie tarczycy (uczestniczy w przekształcaniu tyroksyny do trójjodotyroniny), tym samym zmniejszając ryzyko wystąpienia chorób tego gruczołu [12]. Natomiast w przypadku mężczyzn niedobory selenu oraz cynku mogą zaburzyć rozwój gruczołów męskich, produkcję testosteronu oraz zahamować spermatogenezę [10]. Stosowanie selenu w połączeniu z N-acetylo-cysteiną stymuluje wydzielanie testosteronu oraz wpływa na poprawę gospodarki hormonalnej, natomiast przyjmowanie go w połączeniu z cynkiem zasadniczo poprawia parametry nasienia [8]. Dobrymi źródłami cynku w diecie są kiełki, orzechy, produkty z pełnego ziarna, oleje z zarodków pszennych; zaś selenu: dorsz, sardynki, łosoś oraz orzechy brazylijskie [10].

Witamina D

Aktywa forma witaminy D jaką jest kalcytriol-1,25(OH)2D zwiększa produkcję żeńskich hormonów płciowych. W przypadku mężczyzn witamina D poprawia ochronę plemników przed stresem oksydacyjnym. Zalecana dawka witaminy D wynosi 2000IU/dobę. Ze względu na fakt, że witamina D jest rozpuszczalna w tłuszczach jej suplementację powinno łączyć się ze spożyciem posiłku zawierającego tłuszcz, przez co zwiększone jest jej wchłanianie [10].

Witaminy z grupy B

Aby przeciwdziałać niepłodności należy dostarczać odpowiednią ilość witamin z grupy B. Szczególną uwagę należy zwrócić na witaminę B9 (kwas foliowy), B12 oraz B6 zapobiegające powstawaniu nadmiernej ilości homocysteiny w organizmie. Wysokie stężenie tego aminokwasu siarkowego w płynie pęcherzyków jajnikowych może doprowadzić do zaburzeń w połączeniu komórki jajowej z plemnikiem, zmniejszając szanse na zapłodnienie [5, 10, 14]. Ponadto niewłaściwa podaż witaminy B12 w przypadku kobiet prowadzi do nieprawidłowości zagnieżdżenia zarodka oraz hamuje owulację, natomiast u mężczyzn obniża ruchliwość plemników [14]. Aby dostarczyć odpowiednie ilości witamin z grupy B należy włączyć do codziennego jadłospisu m.in. następujące produkty: pochodzenia zwierzęcego (np. sery, jaja), które są dobrym źródłem witaminy B12, a także zielone warzywa liściaste (brokuły, szpinak, sałata, brukselka), szparagi, fasola, groch, które zawierają wysokie zawartości kwasu foliowego. Ponadto należy pamiętać, że foliany łatwo ulegają rozkładowi w wyniku procesów technologicznych, dlatego wymagana jest ich dodatkowa suplementacja w postaci preparatów [10]. Badania wykazały, że prowadzenie suplementacji kwasem foliowym w dawce ok. 700 µg/dobę zmniejsza ryzyko wystąpienia niepłodności wynikającej z zaburzeń owulacji o 40-50% [1]. 

Inne związki o działaniu propłodnościowym 

W wielu badaniach dowiedziono, że korzystnym wpływem na płodność charakteryzuje się również witamina A, C, E, które są naturalnymi antyoksydantami, koenzym Q10, glutation, polifenole i L-karnityna. Należą one do składników diety, które zwalczają stres oksydacyjny, zapobiegają nieregularnym cyklom owulacyjnym, przeciwdziałają zaburzeniom erekcji oraz poprawiają spermatogenezę [10]. 

Stosowanie używek 

Spożycie alkoholu przyczynia się do wystąpienia zaburzeń miesiączkowania oraz spadku rezerwy komórek jajowych. [12]. Natomiast w przypadku mężczyzn regularne spożywanie alkoholu powoduje spadek poziomu testosteronu, zwiększa ryzyko wystąpienia zaburzeń erekcji, a także obniża przyswajanie cynku. Wypalanie 20 papierosów dziennie zmniejsza szansę na zajście w ciążę o 20% oraz obniża stężenie witaminy A oraz E. Badanie prowadzone w USA w ramach programu The Nurses’Health Study II (NHS II) wykazało, że spożywanie wysokich dawek kofeiny przez kobiety (powyżej 400 mg/dobę) wiąże się z obniżeniem szans na poczęcie dziecka o 20% [10].

Aktywność fizyczna

Aktywność fizyczna wpływa na poprawę zdolności reprodukcyjnych. Badania przeprowadzone przez Rich-Edwards i wsp. wykazały, że poświęcenie godziny dziennie na ćwiczenia zmniejsza ryzyko wystąpienia niepłodności o 7%. Ponadto aktywność fizyczna jest elementem radzenia sobie ze stresem oraz pozwala na regulowanie poziomu glukozy we krwi. Należy natomiast unikać nadmiernego wysiłku fizycznego, który może stać się przyczyną czasowej niepłodności w wyniku wystąpienia cyklów bezowulacyjnych [1, 13]. Natomiast w przypadku mężczyzn podejmowanie aktywności fizycznej na poziomie 12 godzin w tygodniu zwiększa liczbę plemników w ejakulacie nawet o 73% [1].

Podsumowanie

Odpowiednio zbilansowana dieta jak również modyfikacja dotychczasowego stylu życia (zwiększenie aktywności fizycznej, rezygnacja z używek) odgrywają istotne znaczenie w przeciwdziałaniu niepłodności. Przestrzeganie zasad żywieniowych, których podstawą jest dostarczanie odpowiedniej ilości makroskładników i składników mineralnych wykazujących działanie propłodnościowe, a także unikanie nadmiernej kaloryczności diety wpływa na zapobieganie zaburzeniom płodności. Właściwa edukacja żywieniowa pozwala zapobiegać niepłodności, jak również skraca czas jej leczenia w przypadku par starających się o dziecko.

Literatura:  

Tematyka publikacji

• artykuł
• informację o wydarzeniu

Kanały RSS

• kanał czytelnia,
• kanał kalendarium