Wstęp

Probiotyki (gr. pro bios – dla życia), to według definicji WHO i FAO, żywe mikroorganizmy, które podane w odpowiedniej ilości wywierają korzystny wpływ na zdrowie gospodarza (FAO/WHO, 2001). Na rynku występują w różnych formach: w tabletkach, w postaci kapsułek, jako proszek, a także jako wybrane produkty mleczne, tj. mleko fermentowane lub jogurt (PYNE I IN., 2015). Największą skutecznością odznacza się stosowanie probiotyków wieloszczepowych (poliprobiotyków) oraz wielogatunkowych, wraz z prebiotykami, które tworzą tzw. synbiotyki. Takie zestawienie produktów oddziałuje na różnych odcinkach przewodu pokarmowego i jest zalecane w zaburzeniach składu i funkcji mikrobioty. Przynosi to minimalizację niekorzystnych następstw związanych z intensywnym wysiłkiem, co końcowo przekłada się na lepsze wyniki, na których najbardziej zależy zawodowym sportowcom (PYNE I IN., 2015).

Według WHO zdrowie to stan pełnego fizycznego, umysłowego i społecznego dobrostanu, a nie tylko całkowity brak choroby czy niepełnosprawności. Z kolei zdrowie fizyczne, o którym poniżej, to prawidłowe funkcjonowanie organizmu, jego układów i narządów.

Probiotyki, a praca przewodu pokarmowego

Nie od dziś wiadomo, że wysiłek fizyczny korzystnie wpływa na stan obwodowego układu nerwowego, regulację poziomu hormonów krążących we krwi oraz stan ukrwienia błony śluzowej i mięśniowej żołądka oraz jelit (SADARANGANI I IN., 2014). Szczególnie wyróżniona została umiarkowana aktywność fizyczna, ze względu na mniejszą liczbę komplikacji zdrowotnych, mogących pojawić się przy przeciążeniu organizmu. Średni wysiłek może korzystnie wpływać na stopień przepuszczalności jelitowej, wchłanianie i przyswajanie elektrolitów oraz substancji odżywczych, a także tempo wydalania toksycznych produktów przemiany materii (BOSTRÖM, 2014). Korzyści zdrowotne związane z regularnym uprawianiem sportów są nieocenione. Wraz ze wzrostem intensywności wysiłku, maleje ryzyko wystąpienia chorób organicznych, z których wymienić należy kamicę żółciową, nowotwór jelita grubego, zaparcia, zaburzenia metaboliczne czy chorobę uchyłkową jelita grubego. Częściej natomiast pojawiają się zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego, do których zaliczamy dyspepsję, zgagę i zespół jelita nadwrażliwego (ZIELIŃSKA, 2014). 

W zależności od intensywności wysiłku, może początkowo pojawić się ból i dyskomfort brzucha, kolejno występują nudności, dochodzi do torsji, biegunek, a nawet krwawienia z przewodu pokarmowego, wynikającego z przetrenowania (MARLICZ, 2014). Można zatem konkludować, że intensywny i długotrwały wysiłek fizyczny zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzeń mikrobioty jelitowej, nasila przepuszczalność w obrębie warstwy komórek nabłonkowych jelita oraz niekorzystnie wpływa na stan bariery jelitowej (MOSES I IN., 1991; OKTEDALEN, 1991). Znaczącą pomoc dla mikrobioty stanowią bakterie probiotyczne. Mikrobiota jelitowa pełni wiele ważnych zadań w organizmie: odpowiada za fermentację niestrawionych resztek pokarmowych w przewodzie pokarmowym, jest źródłem dużej ilości kwasów deoksyrybonukleinowych stanowiących genom bakteryjny, gwarantuje prawidłowe zużycie energii w mięśniach, przemianę glukozy w wątrobie oraz formowanie tkanki tłuszczowej, a także odgrywa istotną rolę w rozwoju odpowiedzi immunologicznej i dojrzewaniu układu limfatycznego GALT (SHANAHAN, 2010).

Podczas intensywnego wysiłku fizycznego pogarsza się proces wydalania produktów przemiany materii z komórek jelit, co prowadzi do obniżenia ich pH. Dochodzi wówczas do groźnych reakcji wolnorodnikowych, które uszkadzają strukturę komórek jelit i upośledzają ich funkcjonowanie. W celu osiągnięcia najlepszych rezultatów, zaleca się co najmniej czterotygodniowy okres kuracji probiotykami (ARAGON I IN., 2010; DUCROTTÉ I IN., 2012; CHARBONNEAU I IN., 2013; CAYZEELE-DECHERF I IN., 2017). Dobrą praktyką może też być stałe przyjmowanie bakterii probiotycznych, stanowiących element codziennej diety. 

W przypadku podróżowania przez różne strefy czasowe (jak to często ma miejsce w przypadku sportowców zawodowych), w celu uniknięcia tzw. biegunki podróżnych, zaleca się przyjmowanie probiotyków wieloszczepowych przez okres co najmniej dwóch tygodni przed planowaną podróżą, a także przez dwa tygodnie po powrocie (OTTEJ, 2001; MARLICZ, 2012). 

Probiotyki, a infekcje górnych dróg oddechowych

Sportowcy realizujący intensywny program treningowy w szczególności o charakterze wytrzymałościowym, wydają się być bardziej podatni na możliwość rozwoju objawów chorób górnych dróg oddechowych. Choć nie są one bardzo groźne dla zdrowia zawodnika, ich występowanie wśród czołowych atletów może wiązać się z zaburzeniami procesu treningowego, a w niektórych przypadkach nawet z koniecznością podjęcia decyzji o wycofaniu z udziału w zawodach.

Analiza dostępnych badań

Pozytywny wpływ probiotyków z rodzaju Lactobacillus na stan mikrobioty jelitowej sportowców potwierdzają liczne badania. W 2006 roku Clancyi in. przebadali 27 sportowców, z których 9 zgłaszało zmęczenie, nawracający ból gardła oraz zachwianą wydajność. Badani przyjmowali probiotyk z gatunku Lactobacillus acidophilus (2 × 1010 komórek/dzień). Po czterech tygodniach u osób odczuwających zmęczenie zaobserwowano znaczny wzrost wydzielania IFNγ – grupy białek odgrywających ważną rolę w odpowiedzi immunologicznej. (CLANCY I IN., 2006). 

Rok później Kekkonen wraz z innymi badaczami szukali związku przyjmowania bakterii Lactobacillus rhamnosus GG (4,0 x 1010 komórek/dzień) przez maratończyków (n=141) z występowaniem różnych dolegliwości. Nie wykazano różnic w liczbie infekcji dróg oddechowych lub objawów żołądkowo-jelitowych, ale czas ich trwania w grupie z suplementacją był krótszy niż w grupie bez suplementacji (KEKKONEN I IN., 2007). 

W 2010 roku Cox i in. w trakcie czterotygodniowych treningów zimowych podawali 20 biegaczom dystansowym bakterie Lactobacillus fermentum (1,26 × 1010 komórek/dzień). Zażywanie probiotyku zwiększyło produkcję IFNγ w krwi pełnej w porównaniu do grupy nieotrzymującej suplementacji oraz znacznie, bo aż o połowę, zmniejszyło czas trwania chorób układu oddechowego oraz ich nasilenie (COX, 2010). 

W 2012 roku Gleesoni in. zawęzili grupę badaną do biegaczy wytrzymałościowych, których suplementowali bakteriami Lactobacillus casei Shirota (6,5 × 109 żywych komórek/dzień) przez 16 tygodni z trzykrotnym pobraniem próbek. Odsetek osób z infekcją górnych dróg oddechowych w grupie bez probiotyków był o 36% wyższy niż w grupie z suplementacją. Natomiast intensywność i czas trwania objawów nie różniły się znacząco w obu grupach. Dodatkowo stężenie IgA było wyższe w grupie z suplementacją, niż w grupie bez suplementacji (GLEESON I IN., 2012). 

Haywood i in. badali wpływ suplementów probiotycznych wielogatunkowych na stan zdrowia sportowców. Trzydziestu graczy rugby przez 4 tygodnie przyjmowało probiotyk, w którego skład wchodziły bakterie: Lactobacillus gasseri: 2,6 × 1012 komórek/dzień, Bifidobacterium bifidum: 0,2 × 1012 komórek/dzień oraz Bifidobacterium longum: 0,2 × 1012 komórek/dzień. Podczas leczenia probiotycznego 14 z 30 uczestników nigdy nie doświadczyła objawów infekcji górnych dróg oddechowych lub zaburzeń przewodu żołądkowo-jelitowego. Ponadto, liczba dni choroby zazwyczaj była wyższa w przypadku grupy nieotrzymującej suplementacji. Nie zaobserwowano jednak różnic w nasileniu objawów choroby między obiema grupami (HAYWOOD I IN., 2014).

Podsumowanie

W licznych badaniach klinicznych wykazano, iż zakłócenie prawidłowej funkcji bariery jelitowej na skutek wyczerpujących treningów prowadzi do zwiększenia jej przepuszczalności, co może przyczyniać się do rozwoju szeregu przewlekłych problemów zdrowotnych. Mogą one odgrywać znaczącą rolę w patogenezie chorób ze strony przewodu pokarmowego, które pogarszają jakość życia sportowców oraz wpływają na osiągane przez nich wyniki sportowe. Bariera jelitowa podlega dynamicznym, ciągłym zmianom, co przekłada się na samopoczucie i zdrowie pacjentów. Badania sugerują, że używanie bakterii z rodzaju Lactobacillus w diecie sportowca pomaga zredukować dolegliwości ze strony układu pokarmowego (tj. zaburzenia mikrobioty jelitowej, bóle brzucha, zgaga, nudności, wymioty), dzięki czemu mogą poprawiać wyniki osiągane w dyscyplinach sportowych.

Z kolei infekcje górnych dróg oddechowych zwiększają ryzyko zaburzeń planu treningowego, mniejszą wydajność i wydolność sportowca oraz możliwość jego rezygnacji z zawodów.

Zainteresowanie probiotykami wydaje się być zasadne, ze względu na możliwość wyrównania nieprawidłowych stosunków bakteryjnych zasiedlających mikrobiotę. Idea probiotykoterapii zarówno w prewencji, jak i leczeniu niesie obiecujące możliwości poprawy stanu zdrowia osób aktywnych fizycznie.

Literatura:  

Tematyka publikacji

• artykuł
• informację o wydarzeniu

Kanały RSS

• kanał czytelnia,
• kanał kalendarium