Prawidłowe odżywianie ma za zadanie dostarczać pokarm, pokrywając  zapotrzebowanie na substancje odżywcze. Dzięki ich obecności prawdopodobny jest dobry i prawidłowy rozwój oraz funkcjonowanie organizmu. Pobierane składniki odżywcze w trakcie trawienia i wchłaniania doprowadzane są do organizmu, a następnie do krwioobiegu, z którego są dostarczane do każdej jego komórki (Blask-Osipa i in., 2015). Żywienie jest bardzo ważnym czynnikiem, który wpływa na wzrost, rozwój dziecka, ale także na jego funkcje biopsychospołeczne. Aby dziecko dobrze rozwijało się psychicznie, fizycznie oraz miało dobrą wydajność w nauce oraz pracy konieczne jest dostarczanie pokarmów o odpowiedniej ilości energii, białek, tłuszczów, węglowodanów, ale także aminokwasów, cukrów, kwasów tłuszczowych, makroelementów, mikroelementów oraz witamin (Kotyrba i Wróblewska, 2013).

Pokrycie zapotrzebowania na składniki odżywcze warunkuje właściwe funkcjonowanie i prawidłowy rozwój dojrzewającego człowieka. Dzieci i młodzież są najmocniej podatne na konsekwencje nieprawidłowego odżywiania. Posiłki o zmniejszonej ilości kalorii oraz słaba jakość pokarmów są przyczyną, np. upośledzenia funkcjonowania układu odpornościowego i spadku wydolności układu krążeniowo-oddechowego, ale także nieprawidłowego rozwijania się tkanki kostnej. Takie posiłki zmniejszają także koncentrację, co skutkuje pogorszeniem się nauki przez dzieci i młodzież. Z kolei zwiększone spożywanie pokarmów prowadzi do nadwagi lub otyłości (Bojanowska i in., 2015).

Bezpieczne oraz prawidłowe odżywianie, bycie aktywnym, dobre relacje z ludźmi oraz umiejętność pokonywania stresu to najistotniejsze czynniki zdrowotne w życiu. Do grup, które są najbardziej podatne na skutki złego odżywiania się oraz na nieodpowiednie dopasowanie aktywności fizycznej należą dzieci, zaczynające okres dojrzewania, a co za tym idzie, okres wzrostu i buntu. W tym okresie dzieci chcą stać się bardziej samodzielne i odłączyć się od otoczenia (Zimna-Walendzik i in., 2009). W czasie wzmożonego wzrostu oraz dojrzewania, organizm jest bardziej podatny na niedożywienie (Socha i in., 2010).

Dużą uwagę należy zwrócić przy żywieniu dzieci w zaczynającym się okresie dorastania, w którym występują zmiany w psychice, jak i budowie ciała. Okres ten u dziewczynek zaczyna się od 10 roku życia i trwa do 12 lat, a u chłopców trwa od 12 do 14 roku życia. U dziewcząt w tym okresie zwiększa się tkanka tłuszczowa, co może powodować zmniejszenie akceptacji swojego wyglądu i w związku z tym stosowanie diet lub środków odchudzających w celu zmniejszenia swojej masy ciała. U chłopców następuje wzrost beztłuszczowej masy ciała i objętości krwi. Przy zwiększonej pracy hormonów w tym okresie występuje wzrost zapotrzebowania na składniki odżywcze. Dieta powinna być indywidualnie dopasowana do aktywności fizycznej, apetytu i wzrostu. Niedobory składników odżywczych w tym czasie mogą być przyczyną zatrzymania wzrostu, słabszej przemiany materii, a u dziewcząt zaburzeń miesiączkowania (Pilch i in., 2011).

Błędy żywieniowe występujące w diecie u dzieci

Dzieci są bardzo czułe na następstwa nawet małych błędów żywieniowych. Zdarza się, że ich dieta nie pokrywa zapotrzebowania na energię i składniki odżywcze dojrzewającego organizmu. Skutkiem tego jest to, że duża część polskich dzieci i młodzieży nie odżywia się zgodnie z zaleceniami. Często popełnianymi błędami przez dzieci jest: zwiększone spożywanie żywności w ciągu dnia wraz z małą aktywnością fizyczną, zwiększona dzienna ilość tłuszczów, małe spożycie ryb, które są głównym źródłem niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3 i omega-6, małe spożycie roślin strączkowych, niespożywanie śniadania przed wyjściem do szkoły, spożywanie słodyczy, słodkich napojów zamiast pełnowartościowych produktów, małe spożycie warzyw i owoców oraz produktów pełnoziarnistych, nabiału, natomiast wysokie spożywanie produktów z dużą ilością sodu, takich jak: konserwy, pasztety, parówki, słone przekąski w tym paluszki, chipsy, solone orzeszki, sosy i zupy instant (Bojanowska i in., 2015).  U dzieci w wieku szkolnym zauważa się małą konsumpcję mleka i jego przetworów, a co za tym idzie zmniejszone przyjmowanie wapnia i witaminy D oraz witamin z grupy B. Wapń jest niezbędny do kształtowania układu kostnego, jego małe spożycie może powodować w przyszłości osteoporozę.

Główne błędy żywieniowe opierają się na niezbilansowanej, mało różnorodnej diecie, ale również na nieregularnych posiłkach, małym spożyciu produktów, np. owoców, warzyw, białka, a dużym spożyciu węglowodanów i tłuszczów. Efektem tego jest podaż dużej ilości energii, która może powodować wzrost masy ciała (Kotyrba i Wróblewska, 2013). Zwiększone przyjmowanie energii w ciągu dnia spowodowane nadmiarem węglowodanów i nasyconych tłuszczów, głównie dania typu fast food, połączone z małą aktywnością fizyczną również mogą prowadzić do nadwagi i otyłości (Blask-Osipa i in., 2015).

Tryb życia młodzieży czasami zaburza pobieranie składników odżywczych. Nie wybierają oni posiłków pełnowartościowych, ale te o niskiej wartości odżywczej, np. hamburgery, zapiekanki i inne. Często zdarza się, że młodzież nie akceptuje siebie jakim jest i zmiany psychiczne przyczyniające się do zmian emocjonalnych mogą prowadzić do anoreksji, bulimii czy otyłości (Pilch i in., 2011). Otyłość to nadmierna masa ciała spowodowana zwiększonym rozwojem tkanki tłuszczowej (Blask-Osipa i in., 2015). Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) nadmierna masa ciała może powodować cukrzycę, niewydolność serca, nadciśnienie tętnicze, nieprawidłowości w gospodarce lipidowej, choroby pęcherzyka żółciowego, zwyrodnienia stawów, nowotwory i zaburzenia hormonów płciowych. Do przyczyn otyłości możemy zaliczyć czynniki środowiskowe, tj. zmniejszona aktywność fizyczna, łatwe pozyskiwanie pożywienia, spożywanie dużej ilości kalorycznych posiłków oraz brak systematycznego spożywania pożywienia. Czynniki, które powodują zmniejszony ruch u dzieci to zmotoryzowanie środków transportu, gry i zabawy w pozycji siedzącej, oglądanie telewizji (Platta i Martul, 2012). Zmniejszona, jak i zwiększona ilość spożywanej energii i składników odżywczych niekorzystnie oddziałuje na odżywienie organizmu (Falkowska i in., 2011).

Kolejną problematyczną kwestią jest spożywanie sporych ilości napojów wysokosłodzonych i słodyczy. Spożywanie tych produktów często eliminuje produkty z codziennego jadłospisu, np. mleko i jego przetwory, warzywa, owoce, bogate źródła witamin i składników mineralnych, które są potrzebne do wzrostu i rozwoju organizmu (Szczepańska i in., 2010). Człowiek rodzi się ze skłonnością do słodyczy i słonych potraw i staje się to także preferencją do przekąsek o niskiej zawartości wartości odżywczych. Wobec tego wrodzone predyspozycje zwiększają prawdopodobieństwo wyboru niezdrowej opcji między np. cukierkami a owocami (Naderer i in., 2017). Umieszczanie etykiet na produktach spożywczych pozwala na dostarczanie informacji o wartościach odżywczych i prozdrowotnych, ale jest też istotnym elementem w nauczaniu konsumentów (Socha i in., 2010).

Główne zasady właściwego odżywiania

Właściwe odżywianie cechuje całkowite pokrycie zapotrzebowania na energię i inne istotne składniki pokarmowe. Zdrowe odżywianie to regularne spożycie pokarmów, dostarczające organizmowi właściwych ilości energii i wskazanych składników odżywczych w odpowiednim stosunku i z odpowiednią systematycznością. Prawidłowa dieta ma wpływać na wzrost, zdrowie i dobre samopoczucie, ale także przeciwdziałać występowaniu chorób w późniejszym okresie życia (Bojanowska i in., 2015).

Piramida zdrowego żywienia (Rys.1), w sposób prosty i krótki przedstawia wyobrażenie żywienia, której przestrzeganie gwarantuje sprawność fizyczną, umysłową oraz zdrowie. Jest to graficzny sposób przedstawienia prawidłowych ilości poszczególnych produktów spożywczych (Instytut Żywności i Żywienia, 2019).

Podstawowymi zasadami zdrowego odżywiania zgodne z Piramidą Żywienia i Stylu Życia są:

1. Regularne spożycie 5 posiłków, częste picie wody oraz mycie zębów po jedzeniu.
2. Jak najczęstsze i w jak największej ilości spożycie warzyw i owoców.
3. Spożywanie produktów zbożowych, a zwłaszcza pełnoziarnistych.
4. Picie co najmniej 3-4 szklanki mleka dziennie. Można je zastąpić jogurtem naturalnym, kefirem oraz po części - serem.
5. Spożywaj chude mięso, ryby, jaja, nasiona roślin strączkowych, a także wybieraj tłuszcze roślinne zamiast zwierzęcych.
6. Unikanie słodyczy, słodkich napojów na korzyść owoców i orzechów.
7. Wybieranie produktów spożywczych z małą ilością soli oraz ograniczenie jej ilości poprzez niedosalanie posiłków. Unikanie słonych przekąsek i dań typu fast food.
8. Wykazuj aktywność fizyczną co najmniej godzinę dziennie. Ograniczyć należy oglądanie telewizji, korzystanie z komputera oraz innych urządzeń elektronicznych do 2 godzin).
9. Aby mózg mógł odpocząć, zadbaj o odpowiednie wysypianie się.
10. Sprawdzaj regularnie masę ciała oraz wysokość (Instytut Żywności i Żywienia, 2019).

Rola białek, tłuszczów i węglowodanów w diecie dzieci

Dieta dziecka, w zależności od wieku powinna składać się z pokarmów o wysokim znaczeniu odżywczym, zapewniając pokrycie zapotrzebowania na: węglowodany, białko, tłuszcze, witaminy, składniki mineralne i błonnik. Niedobór, jak i nadmiar ich w diecie powodują skutki uboczne (Bojanowska i in., 2015).

Białka

Białka stanowią podstawowy składnik w żywieniu. Definiuje się je jako wielocząsteczkowe związki azotowe, które złożone są z aminokwasów połączonych wiązaniami peptydowymi. Białka wykazują funkcje strukturalne i funkcjonalne we wszystkich komórkach organizmu. Są one bardzo potrzebne w etapach rozwoju oraz przy wzrastaniu od najmłodszych lat (Jarosz i in., 2017).

W diecie dzieci nie powinno się przekraczać 15% białka całodziennej dawki pokarmowej. Pomagają one w budowie nowych i w odbudowywaniu zniszczonych tkanek. Inne jego funkcje to: strukturalna (np. kolagen, glikoproteiny), enzymatyczna (enzymy), ochronna (np. immunoglobuliny, fibrynogen), transportowa (np. hemoglobina, albuminy osocza, lipoproteiny), występująca w skurczu mięśnia (aktyna i miozyna), hormonalna (np. insulina, glukagon, parathormon) oraz białka błon komórkowych (Albrecht i in., 2017).

Białka pochodzenia zwierzęcego należą do grupy pełnowartościowych źródeł białka i są to np.: jaja, mleko i produkty mleczne, mięso (w tym ryby i drób) (Jarosz i in., 2017).

Tłuszcze

Pod pojęciem „tłuszczów pokarmowych” znajdują się wszystkie lipidy w komórkach roślin i zwierząt, które konsumuje się jako pożywienie. Wolne kwasy tłuszczowe, triacyloglicerole, fosfolipidy, glikolipidy i steroidy kwalifikują się do lipidów. Tłuszcze o stałej konsystencji to kwasy nasycone o ilości więcej niż 10 atomów węgla. Natomiast konsystencję płynną posiadają tłuszcze o dużej liczbie kwasów tłuszczowych nienasyconych, takimi tłuszczami są oleje roślinne z wykluczeniem tłuszczów tropikalnych.

Tłuszcz pokarmowy to źródło energii konieczne do właściwego rozwoju. Jeden gram tłuszczu to 9 kcal, czyli o ponad dwa razy więcej niż w przypadku białka czy węglowodanów (Jarosz i in., 2017). Tłuszcze spełniają ważne funkcje, np. są głównym źródłem energii, mogą stać się zapasowym materiałem energetycznym dzięki tkance tłuszczowej podskórnej i trzewnej, są źródłem koniecznych do życia nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-6 i omega-3, są źródłem witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K) oraz powodują ich absorpcję, zabezpieczają organizm przed stratą ciepła, poprawiają smak i jakość pożywienia (Albrecht i in., 2017).

Źródła tłuszczu to oleje roślinne, masło, smalec, ale także mleko i jego przetwory, mięso i jego przetwory, ryby, jaja, orzechy, nasiona roślin oleistych. Niedobór tłuszczów może powodować niedobór witamin w nich rozpuszczalnych. Natomiast nadmiar spożywania tłuszczów może prowadzić do nadwagi i otyłości, a co za tym idzie rozwOJU takich chorób jak: cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze, miażdżyca czy nowotwory (Jarosz i in., 2017).

Węglowodany

Węglowodany wchodzą w skład związków organicznych przede wszystkim pochodzenia roślinnego. Węglowodany możemy podzielić na proste i złożone (Jarosz i in., 2017).

Spełniają następujące funkcje: główne źródło energii (50-60% węglowodanów w całodziennej racji pokarmowej), glukoza stanowi jedyne źródło energii dla ośrodkowego układu nerwowego i erytrocytów, utlenianie kwasów tłuszczowych, łączą się z białkami i lipidami tworząc glikoproteiny i glikolipidy, glikogen występujący w wątrobie, mięśniach i nerkach jest niewielkim zapasem energetycznym chroniącym przed zbyt niskim poziomem cukru we krwi, stanowią barierę ochronną dla masy mięśniowej i zapasów białka ustrojowego (Albrecht i in., 2017).

Głównym źródłem węglowodanów są przetwory zbożowe, owoce, warzywa, nasiona roślin strączkowych, ziemniaki, mleko i przetwory mleczne, cukier rafinowany, miód, wyroby cukiernicze i słodzone napoje. Niedobór węglowodanów może przyczyniać się do hipoglikemii, a bardzo duży niedobór może powodować ketozę, niedobory witamin, zaparcia, kwasicę a nawet śmierć. Nadmiar spożycia węglowodanów może powodować nadwagę i otyłość, insulinooporność, cukrzycę czy nowotwory (Jarosz i in., 2017).

Literatura:  

Tematyka publikacji

• artykuł
• informację o wydarzeniu

Kanały RSS

• kanał czytelnia,
• kanał kalendarium