GAC, kolczaste panaceum  

Joanna Barszczewska

Jest taki owoc, który śmiało może stawać w szranki z dowolną „rośliną stulecia”. Na swoją sławę pracuje powoli, dopiero najnowsze badania potwierdzają jego unikatowy skład oraz właściwości, co otwiera mu drogę do światowej sławy. Co takiego skrywa czerwonawa, najeżona kolczastymi wypustkami przepękla, że zasłużyła na miano „niebiańskiego owocu”?

Przepękla to rodzaj roślin z rodziny dyniowatych. Do najbardziej popularnych należy ozdobna przepękla pospolita Momordica balsamina L. oraz ceniona zarówno ze względu na walory smakowe, jak i zastosowanie w leczeniu cukrzycy  Momordica charantia znana jako balsamka ogórkowata. Pospolite pnącza przepękli indochińskiej (Momordica cochinchinensis) porastają płoty domostw Południowej Azji. Jej dzikie szczepy spotykane są od Południowych Chin, po tereny Północno-Wschodniej Australii. Dyniowate owoce znane są pod różnymi nazwami: Baby Jackfruit, Kolczasta Gorzka Tykwa, czy Tykwa Kochinchina (od Kochinchina, dawnej nazwy najbardziej wysuniętej na południe części Wietnamu). W Wietnamie przepękla znana jest jako owoc GAC.

Rdzenni mieszkańcy południowej Azji od stuleci doceniali i wykorzystywali dobroczynne właściwości czerwonej przepękli. Zgodnie z tradycją owoc GAC służył zarówno jako pokarm, lek, jak i kosmetyk. Według przekonań miejscowych właściwości kolczastej tykwy miały zapewniać długowieczność, zdrowie i witalność.

Niezwykle krótki okres wegetacji, przypadający na zaledwie dwa zimowe miesiące, skromne plony oraz specyficzny smak, dodają przepękli aury wyjątkowości. Błona nasienna przepękli używana była jako środek łagodzący objawy zespołu suchego oka, a także wzmacniający wzrok. W tradycyjnej medycynie chińskiej nasiona GAC znane jako mùbiēzǐ, znajdowały zastosowanie w leczeniu wielu dolegliwości zarówno wewnątrzustrojowych, jak i skórnych. Do dziś w Wietnamie potrawy przyrządzone na bazie tych gorzkich owoców spożywa się jako tradycyjne danie xôi gac. Xôi przygotowuje się z osnówki i nasion, które są gotowane w kleistym ryżu podczas święta Tet – wietnamskiego Nowego Roku.

Xôi – czerwony kleisty ryż

Czerwony kleisty ryż jest również serwowany jako potrawa zapewniająca pomyślność młodej parze na weselach. Ta intrygująca potrawa jest obecna podczas najważniejszych rytuałów kultury Wietnamskiej. Ma to związek z wierzeniami ludowymi, zgodnie z którymi kolor czerwony symbolizuje szczęście. Mięsisty miąższ GAC o cierpkim smaku z pewnością nie przyciąga amatorów kulinarnych doznań. Być może nie jest to smak, który ma szansę podbić świat, jednak wszelkie minusy przestają odgrywać rolę, gdy przyjrzymy się bliżej składowi tego niezwykłego owocu.

Dziś, po kilku dekadach badań naukowych, dotyczących zawartości oraz właściwości ekstraktów z przepękli indochińskiej, okazuje się, że mądrość ludowa rdzennych mieszkańców Południowej Azji nie opiera się na bezpodstawnych wierzeniach. Naukowe zainteresowanie wzbudziły podejrzenia dotyczące wysokiej zawartości cennych fitozwiązków w owocach GAC (Failla i wsp., 2008). Obecnie coraz częściej substancje czynne pochodzenia naturalnego badane są pod kątem właściwości prozdrowotnych np. antynowotworowych, immunostymulacyjnych, czy też poprawiających funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego. Znajdują zastosowanie w profilaktyce wielu chorób oraz jako substancje opóźniające procesy starzenia. Do najbardziej znanych spośród fitozwiązków należą karotenoidy, które pełnią role przeciwutleniaczy i występują w roślinach koloru żółtego, pomarańczowego i czerwonego. Karotenoidy obok tego, że pełnią rolę barwnika, są również głównym źródłem prowitaminy A z której w organizmie człowieka wytwarzana jest witaminy A. Owoc przepękli w swym składzie zawiera szczególnie wysoką zawartość karotenoidów. W zależności od masy, owoce mogą zawierać nawet 70 razy więcej likopenu niż pomidory. Dodatkowo przepękla może poszczycić się najwyższą zawartością β-karotenu (prowitamina witaminy A) wśród wszystkich znanych owoców i warzyw (10-krotnie wyższa zawartość w porównaniu do marchewki). Badania potwierdziły także, że zawarte w przepękli karotenoidy są powiązane z długołańcuchowymi kwasami tłuszczowymi, dzięki czemu są łatwiej przyswajalne niż karotenoidy zawarte w innych znanych owocach, czy warzywach (Mukherjee, Barik, 2014). W badaniach randomizowanych, z udziałem 185 dzieci, część badanych otrzymała do spożycia potrawę zawierającą 3,5 mg β-karotenu z przepękli indochińskiej, podczas gdy pozostała grupa spożywała identycznie wyglądające danie zawierające 5mg sproszkowanego syntetycznego β-karotenu. Po 30 dniach grupa spożywająca naturalną postać β-karotenu miała znacząco wyższą zawartość prowitaminy A we krwi (Vuong, Dueker, Murphy, 2002). Z kolei olej z osnówki nasion przepękli zawiera wysokie stężenie witaminy E (Kuhnlein, 2004). Działanie ochronne β-karotenu zawartego w owocach GAC dla skóry (m.in. zapobieganie szkodliwemu działaniu promieniowania UV), oraz ich silne działanie przeciwutleniające zostało potwierdzone w badaniach przeprowadzonych w Tajlandzkim Instytucie Badań Naukowych i Technologicznych (Klungsupya, 2012). Wnioski z przeprowadzonych badań sugerują, że konsumpcja owoców GAC może przyczynić się do poprawy jakości zdrowia publicznego, szczególnie w zakresie zwalczania wolnych rodników, przyczyniających się do stresu oksydacyjnego. Poza karotenoidami, przepękla zawiera dwukrotne wyższe stężenie witaminy C w porównaniu do pomarańczy (Klungsupya, 2012).

Niektóre badania wskazują również na zawartość protein oraz cyklotydów - białek roślinnych, które mogą hamować nie tylko rozwój komórek nowotworowych (Burke, Smidt, Vuong, 2005; Liu i wsp., 2012), ale również wirusowych. Badania dotyczące właściwości cyklotydów są wstępem do projektowania leków przeciw wirusom takim jak HIV (Gerlach, Mondal, 2012). Przeciwnowotworowe działanie surowego ekstraktu z owoców GAC opisują japońskie badania (Tien i wsp., 2005). Potwierdzają one obecność protein hamujących rozrost guzów oraz angiogenezę nowotworową. Zaobserwowano istotną redukcję zagęszczenia naczyń krwionośnych wokół zmian nowotworowych oraz znaczne ograniczenie namnażania kolejnych komórek po podaniu płynnego ekstraktu z przepękli. Warto podkreślić, że odkrycie przeciwnowotworowych protein jest kolejnym argumentem potwierdzającym zasadność stosowania owoców GAC w profilaktyce, jak i leczeniu chorób nowotworowych. Czerwone owoce zawierają nie jedną, lecz wiele substancji bioaktywnych - poza wspomnianymi proteinami, są dobrym źródłem przeciwutleniaczy: likopenu, β-karotenu, witaminy E, witaminy C.

Nie mniejszy entuzjazm budzi analiza efektów działania przepękli w kosmetyce. Zdolność wychwytywania wolnych rodników, czyli silne działanie przeciwutleniające, które skutecznie spowalnia proces starzenia się skóry zostało wykazane w licznych badaniach (m.in. Klungsupya, 2012). Dodatkowo owoce GAC mają właściwości lecznicze w uszkodzeniach popromiennych, przyspieszają gojenie ran, oparzeń oraz odmrożeń. Znajdują również zastosowanie w leczeniu zmian atopowych oraz wpływają na kondycje skóry poprzez jej regenerację i uelastycznienie.

Wykazano również prewencyjne działanie ekstraktów przepękli w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów, raka prostaty i zaburzeń trawienia. Przepękla posiada również właściwości wpływające na poprawę mikrokrążenia, wydolność układu sercowo-naczyniowego. Dlatego też stosowana jest w profilaktyce niedokrwistości, czy zakrzepicy żył głębokich.

Owoc Gac i jego prozdrowotny wpływ na organizm człowieka jest tematem wielu badań. Z pewnością przedstawione informacje są zaledwie zalążkiem wiedzy na temat tej rośliny. Niezależnie od przyszłych zastosowań, już teraz można postawić tezę, że Gac jest jednym z najzdrowszych dla nas owoców.

Krótki okres wegetacji, jak i fakt, że przepękla musi dojrzewać w warunkach naturalnych, utrudniają dystrybucję. To może tłumaczyć jej nieobecność na rynku komercyjnym. Jednak coraz częściej możemy  korzystać z prozdrowotnych właściwości tego niezwykłego owocu w postaci soków lub suplementów.

Fenomen poszukiwania substancji zapewniających zdrowie i długowieczność sięga zamierzchłych czasów. Obecnie przyjmuje szczególną postać ze względu na kontekst. Wśród wszechobecnych wysoko przetworzonych produktów spożywczych trudno jest znaleźć takie, które będą źródłem naturalnych witamin, a czasem nawet mikroelementów. Wraz ze wzrostem świadomości żywieniowej konsumenta, rośnie zapotrzebowanie na naturalną, zdrową żywność. Stan naszego zdrowia zależy od codziennych małych wyborów - co zjemy i ile zjemy. Świadomy tego konsument będzie częściej sięgał po produkty które nie tylko dostarczą mu energii ale również cennych dla zdrowia składników o udokumentowanych prozdrowotnych właściwościach. Nie bójmy się więc eksperymentować i w trosce o zdrowie sięgajmy nawet po tak egzotyczne na naszym rynku owoce jak Gac.

Literatura:  

Tematyka publikacji

• artykuł
• informację o wydarzeniu

Kanały RSS

• kanał czytelnia,
• kanał kalendarium